Büyüyen Akşehir

Osmanlı devletinin çeşitli dönemlerinde Akşehir sınırları içinde bulunan topraklar Cumhuriyetten sonra dokuz ilçe (kaza) halinde bölünmüştür. Günümüzde birer ilçe merkezi olan Akşehir, Ilgın, Sultandağı, Doğanhisar, Yunak, Tuzlukçu, Çeltik, Derbent ve Şarkîkaraağaç bölgeleri uzun ya da kısa süreyle Akşehir’e bağlanmıştı. Osmanlı döneminde, önce Derbent bölgesi (Çimeneli), sonra Ilgın ve Sultandağı (İshaklı), Şarkikaraağaç kazaları, Cumhuriyet döneminde ise diğer kazalar Doğanhisar, Yunak, Tuzlukçu, Çeltik Akşehir’den ayrılmış ve ilçe haline getirilmiştir.

1840’da Akşehir’in sancaklığı bozulmuş, bölgede Konya sancağına bağlı olarak Akşehir, Ilgın, İshaklı, Doğanhisarı, Turgut ve Argıthanı kazaları teşkil edilmişti. Bundan sonra ve Cumhuriyet döneminde de devam eden düzenlemelerle bölgenin idari yapısında Akşehir adı ile anılan coğrafi ve idari alanın sınırlarını değiştiren ve daraltan önemli değişiklikler yapılmıştır.

Akşehir; Cumhuriyetten bu yana, idari taksimatın ve sınırların değiştirilmesi sonucunda önemli ölçüde nüfus ve alan (arazi) kaybetmiştir. Osmanlı İmparatorluğunun Cumhuriyete devrettiği Akşehir kazası günümüzde Akşehir, Yunak, Doğanhisar, Tuzlukçu ve Çeltik kazalarına bölünmüştür. Sınırları içindeki Yunak 1953’de, Doğanhisar 1957’de ve Tuzlukçu 1990’da kaza (ilçe) merkezi haline getirilerek çevresindeki köylerle birlikte ayrılmasıyla Akşehir’in toplam nüfusu %51 ve toplam yüzölçümü %86 oranında küçülmüştür.

Yunak nahiyesi, 01.03.1953 tarihinde yürürlüğe giren 6068 sayılı Yeniden 22 Kaza Kurulması Hakkında Kanun ile ( 3.3.1953 tarih ve 8349 sayılı Resmi Gazete) kaza haline getirilmiş ve Turgutlu nahiyesi buraya bağlanmıştır.

Doğahisar nahiyesinde, 1.9.1957 tarihide yürürlüğe giren 7033 sayılı Yeniden 78 Kaza Kurulması Hakkında Kanun ile (27.6.1957 tarih ve 9644 sayılı Resmi Gazete) kaza kurulmuştur.

Muhtelif yıllarda idari taksimatta yapılan değişiklikler sebebi ile il ve ilçelerin 1935 – 1965 yıllarındaki nüfusları zamanın İmar ve İskân Bakanlığınca düzeltilmiş ve 1968 yılında kitap halinde yayınlanmıştır. Buna göre, Yunak ve Doğanhisar’ın kaza haline getirilmesiyle Akşehir’in, 1935 yılı toplam nüfusu 59 779’dan 38 862’ye, 1940 yılı nüfusu 68 181 den 44 511’e, 1945 yılı nüfusu 72 116 dan 46 755’e, 1950 yılı nüfusu 80 582 den 51 902’ye,1955 yılı nüfusu 70 891 den 56 987’ye düşürülmek suretiyle düzeltilmiştir.¹

Ayrıca bilinen bütün tarihi boyunca Akşehir’in iki köyü olan Kozağaç ve Monas (Kuruçay) mahalle haline getirilerek Akşehir’e bağlanmıştır. Kozağaç Köyü, Danıştay Genel Kurulunun 22.02.1968 tarih ve 1968/42-35 sayılı kararı üzerine 28.03.1968 tarih ve 12860 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan kararname ile Akşehir Belediye sınırları içine alınmış ve mahalle haline getirilmiştir. Ayrıca Kuruçay Köyü Danıştay üçüncü Dairesinin 5.11.1974 tarih ve 1974/503-534 sayılı kararı üzerine 10.01.1975 tarih ve 15114 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan kararname ile Akşehir Belediyesi sınırları içine alınmıştır. Kozağaç, 1965 nüfus sayımında köy, 1970 sayımında mahalle olarak, Kuruçay ise 1970’de köy, 1975’de mahalle olarak sayılmıştır.

Akşehir’e bağlı Tuzlukçu nahiyesi ile Yunak ilçesinin Çeltik nahiyesi, 20.5.1990 tarihinde yayınlanan ve yürürlüğe giren 3644 sayılı 130 İlçe Kurulması Hakkında Kanun ile ilçe olmuştur.

Cumhuriyetten önce yani Osmanlı imparatorluğunun son döneminde bu dört ilçeden Yunak ve Çeltik Akşehir’e bağlı “Turgut ile birlikte Cihanbeyli” nahiyesinin iki köyü, Doğanhisar; Akşehir’e bağlı bir nahiye merkezi, Tuzlukçu ise Akşehir’e bağlı bir köydür.²

2000 yılında, Akşehir, Çeltik, Doğanhisar, Tuzlukçu ve Yunak ilçelerini toplam nüfusu 216 829 ve toplam yüzölçümü ise 5419 Km2, Akşehir’in ise nüfusu 114 918, yüzölçümü ise 761 Km2’dir.³

Akşehir sınırları içindeki köy ve kasabalar büyüyüp gelişerek kaza merkezi haline gelmiş, ancak Akşehir, topraklarında doğan bu dört ilçenin her birinden daha hızlı büyüyüp gelişmiş, 1990–2000 yılları arasında Akşehir dışındaki ilçelerin nüfusları artmayıp azalmıştır.

Ancak, Akşehir’e bağlı bu yerleşme merkezlerinin idari statülerinde yapılan değişikliğin neden olduğu küçülme, Akşehir’de nüfus ve alan başına düşen miktarla ölçülen ve değerlendirilen her türlü sosyal ve ekonomik göstergeyi ve büyüklüğü (okullaşma oranı, tarımsal üretim ve verim, istihdam, katma değer, elektrik tüketimi, nüfus yoğunluğu, hekim ve eczane sayısı gibi sosyo-ekonomik göstergeleri) yükselten bir etki de yapmıştır. Bu yönde yapılacak teknik bir analiz, Konya vilayeti için tekrarlandığında Akşehir’in vilayet olmasıyla Konya’nın küçülmeyip daha büyüyeceğini ortaya koyacaktır.

Devlet İstatistik Enstitüsü,(2002) 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri-Konya, Ankara.
*Devlet Planlama Teşkilatı, (1996), 858 İlçenin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması, Ankara.